نحو عربی (23)- انواع جمله (2)- جملات دارای محل اعرابی

به نام حضرت علم و عالم و معلوم

نحو عربی (23)

انواع جمله (2)

جملات دارای محل اعرابی

در مواردی، جمله در مقام جانشین مفرد ظاهر می‌شود و در این صورت، دارای محلّ اعرابی می‌شود. این نوع جملات، عبارت‌اند از:

1- جمله‌ی خبریه:

می‌دانیم که یکی از انواع خبر، جمله است که خود به جمله‌ی اسمیه و جمله‌ی فعلیه تقسیم می‌شود و محلّاً مرفوع است. با این همه، اگر جمله‌ی اسمیه در این حالت، مسبوق به یکی از افعال ناقصه باشد، جمله‌ی خبریّه‌ی محلّاً منصوب خواهد بود (أحمدُ خَرَجَ). همین‌طور اگر جمله‌ی اسمیه، مسبوق به فعل ناقص باشد، جمله‌ی خبریّه‌ی آن محلّاً منصوب خواهد بود (کانَ أحمدُ خَرَجَ). بر همین اساس، اگر جمله‌ی اسمیه با یکی از حروف مشبّهةٌ‌بالفعل آغاز شود و خبر آن نیز جمله باشد، جمله‌ی خبریّه، بنابر اینکه خبر حرف مشبّهةٌ‌بالفعل باشد، محلّاً مرفوع خواهد بود (إِنَّ اللَّهَ لا یَظْلِمُ النَّاسَ شَیْئاً).

2- جمله‌ی حالیّه

جمله‌ی حالیّه، در حقیقت جانشین حال مفرد است و از این رو، دارای محلّ اعرابی و محلّاً منصوب است (جاءَ أحمدُ یَضحَکُ).

3- جمله‌ی مفعولیّه

مفعولٌ‌بهِ برخی افعال به صورت جمله، ظاهر می‌شود که این جمله، جمله‌ی مفعولیّه و محلّاً منصوب است؛ برای نمونه:

·         پس از فعل «قالَ»، اغلب مفعولٌ‌به، به صورت جمله ظاهر می‌شود (قَالَ إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ).

·         پس از افعال قلوب، به شرطی که افعال قلوب از عمل در دو مفعول خود معلَّق (ساقط) شده باشند و در نتیجه هر دو مفعول آنها که باید منصوب باشد، به حالت اصلی خود (مبتدا و خبر) برگردند (لا یَعْلَمُ عَلیُّ أمُحَمَّدٌ مُسافِرٌ؟).

4- جمله‌ی اضافیّه

 مضافٌ‌الیهِ برخی اسم‌ها در زبان عربی جمله است و در این صورت، جمله‌ی مضافٌ‌الیه، محلّاً مجرور است (إذا جِئْتَنی أکْرَمتُکَ).

گفتنی است که پس از اسم‌های «إذا، إذْ، حَیْثُ، حینَ و لَمّا»، مضافٌ‌الیه به صورت جمله می‌آید و محلّاً مجرور است.

5- جمله‌ی جواب شرط

اگر ادات شرط، جازم باشد و جمله‌ی جواب شرط، همراه با «فاء» جزا یا «إذا»ی فجائیّه به کار رفته باشد، جمله‌ی جواب شرط، نقش اعرابی می‌پذیرد و محلّاً مجزوم است (مَن یُضْلِلِ اللهُ فَما لَهُ مِن هادٍ).

6-  جمله‌ی وصفیّه

گاه صفتِ اسم نکره، به صورت جمله می‌آید که در این حالت اعراب آن محلّی است (وَ جَاءَ مِنْ أقْصَا الْمَدِینَةِ رَجُلٌ یَسْعَى).

نکته: هرگاه جمله‌ای با یکی از حروف عطف، به جملات فاقد محلّ اعرابی عطف شود، جمله‌ی معطوف نیز به تبع، همان محلّ اعرابی جمله‌ی معطوفٌ‌علیه را خواهد داشت (جاءَ علیٌّ یَضحَکُ و یُمازِحُ رَفیقَهُ).

پ.ن:

1- خلاصه‌ای از درس بیست و سوم نحو عربی 3/ دانشکده علوم حدیث